Dordrecht rond de bevrijding

De Duitsers trokken zich in oktober en november 1944 vanuit Noord-Brabant terug over de Moerdijkbruggen en bliezen vervolgens de bruggen op om de oprukkende geallieerden te stoppen. Het Hollandsch Diep vormde zo een natuurlijke barrière. Door de geallieerde opmars bleef de positie van Dordrecht strategisch essentieel en derhalve bleef er een aanzienlijk aantal Duitse soldaten gelegerd.

In Park Merwestein was een uitgebreid barakken- en bunkercomplex aangelegd om het Duitse garnizoen te herbergen. Dit bestond niet alleen uit Wehrmacht-soldaten van de Zevende Armee, maar ook speciale luchtafweer- en politietroepen. Hoewel het inmiddels iedereen duidelijk was hoe de oorlog zou aflopen, leken de Duitsers vastbesloten om Dordrecht te behouden.

Honger en schaarste

De laatste oorlogsmaanden werden gekenmerkt door honger en schaarste. Er waren regelmatig voedseltochten naar het platteland rondom Dordrecht. Berooide Dordtenaren liepen kilometerslange tochten op zoek naar eten en brandstof. Met een extra barre winter was voor de nog niet bevrijde gedeelten van Nederland de ellende compleet.

Tijdens de Hongerwinter van 1944-1945 leden veel Dordtenaren onder de voedseltekorten. Voedseluitdelingen door het Zwitserse en Zweedse Rode Kruis waren voor velen van levensbelang. In Dordrecht werd voedsel uitgedeeld door het Zweedse Rode Kruis.

Dit witbrood, afkomstig uit geallieerde hulptransporten, was een bron van vreugde na jaren van schaarste en hongersnood. Het brood, dat in het laatste stadium van de oorlog beschikbaar was, bestond vaak uit inferieure ingrediënten en vulmiddelen zoals suikerbieten en aardappelmeel. Mensen stonden in lange rijen te wachten om een brood te bemachtigen, soms met tranen in hun ogen. Voor kinderen die nooit eerder witbrood hadden geproefd, was het een extra bijzondere ervaring.

Ook na de bevrijding in mei 1945 speelde het Rode Kruis een cruciale rol in de hulpverlening aan de uitgehongerde bevolking van Nederland. Dit gebaar van hulp en wederopbouw markeerde het begin van een nieuw tijdperk, waarin Nederland langzaam herstelde van de verschrikkingen van de oorlog.

Verzet

Het verzet in en rondom Dordrecht was in deze periode bijzonder actief. Groeiend verzet leidde tot toenemende repressie, maar met de geallieerde legers in de buurt vatten steeds meer Dordtenaren moed. De Biesbosch was al eeuwen een moeilijk toegankelijk gebied waar het metershoge riet volop schuilmogelijkheden bood. Het moerasachtige terrein met veel waterwegen was ideaal voor geheime activiteiten. In de beginjaren van de bezetting was de Biesbosch een belangrijke locatie voor verzetsgroepen die verzetsleden en onderduikers hielpen.

De natuur bood schuilplaatsen en ontsnappingsroutes, en de kronkelende waterwegen maakten het moeilijk voor de bezetter om het gebied goed te controleren. Smokkelaars en verzetsstrijders veranderden de Biesbosch in een broeinest van verzet en clandestien transport.

Verzetsmensen gebruikten de binnenwateren om wapens en goederen te smokkelen, of om andere verzetsstrijders te vervoeren. De Duitsers hadden een dagtaak aan het proberen te onderscheppen van de kano's en roeibootjes van deze zogenaamde crossers. Er was toen nog twee meter getijdenverschil en daardoor waren er sterke stromingen in de Biesbosch, dus het werk van de crossers was om meerdere redenen gevaarlijk.

Een bijzonder aspect van het verzet in de Biesbosch was de rol van de zogenaamde 'Biesbosch-boeren' die hun boerderijen in het gebied gebruikten om onderduikers te verbergen of te helpen ontsnappen. Ook werden er wapens gedropt door geallieerde vliegtuigen die in de nacht over het gebied vlogen. De Biesbosch was dus niet alleen een geografisch toevluchtsoord, maar ook een symbool van de moed en vastberadenheid van het verzet, waar moedige mensen in de schaduw van de natuur samenkwamen om de Duitse bezetting te bestrijden.

Bevrijding

Ondanks de strategische ligging van Dordrecht heeft er uiteindelijk geen slag om de stad plaats gevonden. Terwijl de geallieerde troepen Dordrecht steeds dichter naderden, trokken de Duitsers zich terug in hun kazernes om zich voor te bereiden op de onvermijdelijke aftocht. Op 8 mei 1945 werd Dordrecht weliswaar officieel bevrijd, maar dit leidde in de praktijk tot enkele dagen bestuurlijke onduidelijkheid.

Er ontstond een machtsvacuüm, waarin de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) zo goed mogelijk de orde bewaakten en de Duitsers langzaamaan vertrokken. In afwachting van de komst van de Canadezen riep de teruggekeerde burgemeester Bleeker de bevolking op zich van excessen te onthouden.

Bleeker vulde samen met de BS en vooraanstaande verzetslieden het ontstane machtsvacuüm tot de vestiging van het Militair Gezag, vertegenwoordigd door Engelandvaarder majoor J.H. Houtzager.

De BS namen de stad weliswaar over, maar mede door hun geringe aantal konden zij represailles tegen NSB'ers en 'moffenmeiden' niet voorkomen. Tevens vonden er plunderingen, vernielingen en persoonlijke wraakacties plaats. Pas op 11 mei marcheerden troepen van de Second Canadian Infantry Division door Dordrecht, onder leiding van Generaal Majoor J.H. (Johnny) Crocker.

De bevrijders kwamen toen niet vanuit het zuiden maar over de Zwijndrechtse brug. Deze gebeurtenis werd uiteraard met grote vreugde ontvangen door de uitgeputte bevolking. Uitgelaten mensen omhelsden de Canadese bevrijders en door de hele stad werd gefeest.

Op diezelfde dag werd burgemeester Bleeker opnieuw officieel geïnstalleerd, wat symbool stond voor het herstel van het lokale bestuur en de terugkeer naar normale omstandigheden.

Burgemeester Bleeker riep de Dordtenaren allereerst op tot discipline en geduld; de problemen waar hij zich voor gesteld zag waren enorm. Er was een gebrek aan voedsel, medicijnen, kleding en brandstof. Deze artikelen zouden daarom nog steeds op de bon blijven.

Nasleep

De bevrijding van Dordrecht markeerde het einde van een donkere periode in de geschiedenis van de stad, maar toen de bevrijdingsfeesten waren afgelopen, bleek dat ook de komende maanden niet gemakkelijk zouden worden. Er brak een tijd aan van puinruimen en herstel. De alomtegenwoordige schaarste zou nog lang aanhouden; velen bleven afhankelijk van voedseluitdelingen.

De naoorlogse jaren werden bovenal gekenmerkt door de zoektocht naar stabiliteit. De wederopbouw was niet alleen fysiek, maar ook maatschappelijk. Er was een groot verlangen naar vernieuwing, maar ook naar traditie en een hernieuwd gevoel van gemeenschapszin. Er werden tribunalen gehouden om oorlogsmisdadigers te bestraffen, zodat tegemoet gekomen kon worden aan het diep gekwetste rechtsgevoel van de Dordtenaren. De mensen in Dordrecht werkten samen om de stad weer op te bouwen en de stad kreeg, zoals veel andere Nederlandse steden, in deze periode een nieuwe focus op modernisering en vooruitgang.