In 1543 besloot Karel V dat in alle steden en ambachten de verkoop van huizen en terreinen moest worden vastgelegd in een akte. Koper en verkoper verschenen op het stadhuis en verklaarden dat overeengekomen was dat de ene partij voor bedrag x het huis of grondperceel y van de andere partij gekocht had. Voor de koper werd een gezegelde akte opgemaakt als bewijs van eigendom. Van elke akte werd een afschrift (kopie) gemaakt dat later met alle andere afschriften als boek werd ingebonden. Zo ontstond een reeks delen waarin men op het stadhuis steeds alle eigendomsoverdrachten kon terugvinden, de transportregisters. Wat zijn transportregisters en wat kan je ermee? Op die vragen gaat deze onderzoekwijzer in.
De transportregisters zijn onderdeel van de oud-rechterlijke archieven en wel van de vrijwillige rechtspraak. Dat wil zeggen dat men niet werd gedwongen te verschijnen maar uit vrije wil kwam om een belangrijk feit officieel vast te laten leggen. Overdrachten van eigendom kregen pas rechtsgeldigheid na inschrijving in het transportregister. Hypotheekakten komen ook vrij vaak voor tussen de transportakten.
Twee soorten transportregisters
Bijna altijd wordt bij een lening een huis als onderpand gegeven, waarmee het verband met de andere akten meteen duidelijk is. In het archief van het Gerecht van Dordrecht (archief 9) tref je twee reeksen transportregisters aan. In de eerste reeks registers van 1543 tot 1592 vind je onder andere ook verklaringen en machtigingen tussen de transportakten. In de tweede serie van 1593 tot 1811 tref je alleen transporten en hypotheken aan. Alle transportregisters van het Gerecht van Dordrecht zijn in digitale vorm via de website in te zien.
Waarvoor kan je transportregisters gebruiken?
Transportregisters zijn onmisbaar bij huizenonderzoek. Zeker bij het onderzoek naar de eigenaren van voor 1812, want aan de hand van de transportakten kan de eigendomsgeschiedenis van een pand vastgesteld worden. Toegepast op de Dordtse situatie kan je het volgende in een transportakte vinden:
- de verkoper
- de koper
- datum van de transactie
- de straatnaam met een nadere aanduiding
- de belendende percelen met de namen van de eigenaren of bewoners
- de koopprijs en de manier waarop betaald werd
- de eventuele rechten en plichten tegenover naburige panden of percelen
- de geldende aanslag voor de verponding