Geboren in Dordrecht op 28 mei 1872, overleden in Bloemendaal op 24 oktober 1935. Zoon uit het in 1864 gesloten huwelijk tussen Johannes Nicolaas Reus, aannemer (Dordrecht 23 september 1839-Doorn 14 augustus 1917) en Catharina Friederieka Dicke (Dordrecht 30 november 1843-Doorn 15 augustus 1917). De eerste drie kinderen in het gezin Reus-Dicke overleden op zeer jonge leeftijd:
- Adrianus Johannes (Dordrecht 19 augustus 1865-Dordrecht 21 februari 1867)
- Friederieka Hendrika (Dordrecht 30 maart 1867-Dordrecht 29 november 1867)
- Adrianus Johannes (Dordrecht 1 mei 1868-Dordrecht 9 september 1869)
- Johanna Friederieka (Dordrecht 1 november 1869-Doorn 29 november 1934)
- Friederieka Elisabeth (Dordrecht 25 november 1874-Duitsland 1903)
- Johannes Adriaan (Dordrecht 6 september 1877-Haarlem 31 januari 1941)
Hendrik trad op 17 mei 1899 te Dordrecht in het huwelijk met Catharina Schuitemaker (Dubbeldam 27 maart 1872-Doorn 7 september 1965), dochter van Dirk Schuitemaker (Workum 17 november 1832-Dordrecht 7 november 1905) en Stijntje Fransz (Zijpe 31 januari 1841-Dordrecht 20 oktober 1908). Uit het huwelijk van Hendrik en Catharina werden geboren:
- Johannes Nicolaas (Dordrecht 26 mei 1901)
- Friedericus (Dordrecht 30 juli 1903)
- Stijntje Catharina (Dordrecht 21 juli 1906)
Al tijdens zijn studie ontwierp Hendrik in samenwerking met zijn vader zijn eerste Dordtse gebouwen. Hij stond al gauw bekend als een veelzijdig architect die bovendien in tal van bestuursfuncties actief was. Nog steeds worden de door hem ontworpen panden hoog gewaardeerd. Een groot aantal van zijn gebouwen staat op de gemeentelijke monumentenlijst en is bepalend voor het Dordtse stadsbeeld. Het architectenbureau waaraan Reus zijn naam verbond, bestaat nog steeds onder de naam Lugten Malschaert Architecten.
Grootvader Adrianus Reus was timmerman. Na zijn overlijden ging het bedrijf aan de Hoge Nieuwstraat verder onder de naam Fa. Wed. A. Reus. Hendriks vader kocht in 1886 een perceel op de hoek Vrieseweg - Samuel van Hoogstratensingel, waar hij een grote villa bouwde voor zijn gezin. In 1890 begon Hendrik aan de opleiding tot architect aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen in Rotterdam. Nog tijdens zijn studie ging hij werken in het familiebedrijf dat later werd voortgezet onder de naam J.N. Reus en Zn. Tussen 1894 en 1897 woonde Hendrik in Amsterdam, vermoedelijk werkte hij daar op een architectenbureau. Ook moet hij er zijn latere compagnon Bernardus van Bilderbeek hebben ontmoet en in aanraking zijn gekomen met het werk van H.P. Berlage (1856-1934). Diens rationalistische stijl is in het latere werk van Reus terug te vinden. In 1899 trok vader Reus zich terug uit het bedrijf. Hendrik liet daarna een villa bouwen in Doorn, waar zijn ouders en zus vervolgens in 1906 naartoe verhuisden. Tussen 1899 en 1905 woonde en werkte hij zelf op het adres Steegoversloot 4, daarna verhuisde hij naar Steegoversloot 64. Tot kort voor zijn overlijden zou Hendrik hier blijven wonen.
Naast zijn werk als architect was Hendrik Reus erg actief in het Dordtse culturele leven. Hij was lid van de Vereniging voor Vak en Kunst die in 1897 een kunst- en nijverheidstentoonstelling in de stad organiseerde. Er werd een 17de-eeuws marktplein op ware grootte nagebouwd waarvoor Hendrik onderzoek deed. Niet lang hierna werd de Dordrechtse Kunstkring opgericht. Reus was ook bestuurslid van de Vereeniging tot instandhouding van oude gebouwen, de Vereniging Dordrechts Museum, het Teekengenootschap Pictura en van de Evangelisch-Lutherse gemeente in de Vriesestraat. Hij was bevriend met een aantal Dordtse kunstenaars, waaronder de schilder Reinier Kennedy (1881-1960). Op diens verzoek ontwierp hij een atelier in Kennedy's woning aan de Reeweg. Samen zijn Kennedy en Reus in 1912 ook verantwoordelijk voor een opvallende verandering in het Picturagebouw aan de Voorstraat: er kwamen voor het eerst ateliers.
'Sine labore nihil' (Niets zonder arbeid) is als inscriptie te lezen in de voorgevel van het winkel-woonhuis aan de Voorstraat 251-253 dat Hendrik in 1893 ontwierp, een motto dat evengoed zijn persoonlijk motto geweest zou kunnen zijn. Reus heeft een groot aantal werken gerealiseerd, maar zijn werk is vooral in kwalitatieve zin van belang. Hij brak in Dordrecht als eerste met de traditie in de architectuur waarbij wordt teruggegrepen op oude bouwstijlen en introduceerde in de stad de architectuur op persoonlijke grondslag. In deze stijl streeft men een rationele vormentaal na waarbij het dragende karakter van muren, bogen en pijlers wordt benadrukt. Daarnaast staat een functionele en logische indeling van het gebouw centraal. Belangrijk is ook het gebruik van schoon metselwerk met natuurstenen accenten in blokken en banden.
Voor de ontwerpen in zijn geboortestad werkte Hendrik Reus regelmatig samen met de bekende impressionistische beeldhouwer Lambertus Zijl (1866-1947). Nog voor de eeuwwisseling had hij als zelfstandig architect een behoorlijk oeuvre op zijn naam staan, in Dordrecht en ook daarbuiten. In veel gevallen betrof het verbouw of nieuwbouw van woonhuizen, winkels of kantoren, waarbij niet zelden interieurs en zelfs meubels e.d. zijn ontworpen. Aldus ontstond een grote eenheid in stijl en vorm tussen gebouw en inrichting. Later in zijn leven kreeg Reus de kans zich in het restaureren te bekwamen, zij het voornamelijk buiten Dordrecht. Met Bernardus van Bilderbeek (1876-1956) restaureerde hij de kerken van Woudrichem, Kruiningen en Waalwijk. Hendrik ging in 1917 een associatie aan met Van Bilderbeek, die al sinds 1906 in zijn bedrijf werkzaam was. Op verzoek van het Dordtse gemeentebestuur maakten Hendrik Reus en Bernard van Bilderbeek in oktober-november 1914 per trein en fiets een tocht door bezet België. Hun opdracht was in Mechelen en Leuven de toestand van woonhuizen op te nemen die in Dordrecht verblijvende Belgische vluchtelingen hadden achtergelaten.
Samen met Van Bilderbeek, wiens werk veel overeenkomsten vertoont met het zijne, is Reus verantwoordelijk voor een groot aantal ontwerpen. Woningbouwplannen voor Krispijn, de ambachtsschool aan de Reeweg, woningen aan het Betlehemplein (stadsvernieuwing) en de Wilhelminastichting aan het Kasperspad. Bouwmaatschappij Het Noorderkwartier laat in 1921, na de inpoldering van de West-Merwedepolder, 272 woningen bouwen door Reus en Van Bilderbeek. Vooruitstrevend zijn de ontwerpen van de beide architecten misschien niet. Na de introductie van de vernieuwende rationalistische architectuur bij de start van zijn loopbaan, vernieuwt Reus zich namelijk niet noemenswaardig. Maar voor Van Bilderbeek staan het ambachtelijke vakmanschap en de zorgvuldigheid en toewijding in de ontwerpen van zijn compagnon buiten kijf. Dat verreweg de meeste van de door Reus ontworpen gebouwen nog steeds, en vaak zelfs ongewijzigd, de tand des tijds hebben doorstaan zegt veel over de kwaliteit van zijn werk. 'In zijn altijd eigenhandig en vlot getekende bestektekeningen was alles te vinden en af te lezen. Onder bouwen verstond hij het met uiterste zorg en overleg kiezen en doen verwerken van de juiste en beste materialen, het met grote accuratesse verzorgen van alle, ook de geringste onderdelen'. Dit aldus Bernardus van Bilderbeek in een tijdschriftartikel naar aanleiding van Reus' overlijden. In het in memoriam wordt Hendrik Reus verder getypeerd als een vriendelijke, prettige verschijning en onkreukbaar eerlijk bovendien. Na een kort ziekbed overleed Reus op 63-jarige leeftijd in het Noord-Hollandse Bloemendaal.
Gerealiseerde ontwerpen (selectie)
Schippershuis, Bomkade 13 (1892).
Winkel-woonhuis, Voorstraat 251-253 (1893).
Kantoor Holland, Wijnstraat 168 (1896).
Winkel-woonhuis, Voorstraat 273 (1897).
Remonstrantse Kerk, Cornelis de Wittstraat (1901).
Veilinghuis Mak, Visstraat (1901).
Bankgebouw, Scheffersplein (1903).
Kantoor-woonhuis, hoek Visbrug-Groenmarkt (1906).
Villa Merwehoeve, Vrieseweg (1908).
Atelier-woonhuis Tollens, Vrieseplein (1910).
School Mühring, Vrieseweg (1911).
Bronnen en literatuur
R. Benschop, T. de Bruijn en I. Middag (red.), Historische atlas van Dordrecht. Stad in het water (Nijmegen 2013).
A. van Engelenhoven, Dordtse huizen in bouwhistorisch perspectief: Sine labore nihil aan de Voorstraat 251-253 en andere door H.A. Reus ontworpen Dordtse huizen (Dordrecht 1998).
E. van Heiningen, Architectuur in Dordrecht 1830-1950. In het voetspoor van een zevental Dordtse bouwmeesters (Dordrecht 2018).
R. Smook, De ruimtelijke ontwikkeling van de stad, in: P. Kooij en V. Sleebe (red.) Geschiedenis van Dordrecht 1813-2000 (Hilversum 2000).
Bouwkundig weekblad Architectura (2 november 1935).
Tweehonderd jaar Pictura, een tekengenootschap in Dordrecht. 1774-1974 (Dordrecht 1975).
http://www.rijksmonumenten.nl/
Auteur
Sander van Bladel (januari 2020)