In de 17de en 18de eeuw varen talloze Dordtse schepen op Oost-Indië. Desondanks heeft de stad nooit een Kamer (afdeling) van de Verenigde Oost-Indische Compagnie gehad. Raadselachtig is dan ook de aanwezigheid van twee V.O.C.- kaarten in de kaartencollectie van het Regionaal Archief Dordrecht.
Het zijn zogenaamde paskaarten ten behoeve van de navigatie op zee. De naam komt van het gebruik van de passer om afstanden uit te zetten. V.O.C.-kaarten dienen een strategisch doel. Ze geven kustlijnen, rivieren en eilanden weer en zijn voorzien van een netwerk van kompaslijnen en soms van dieptecijfers. Het is van groot belang dat de topografische informatie die ze bevatten niet in handen van concurrenten als Portugezen en Engelsen valt. Daarom krijgen de kapiteins van de V.O.C. bij vertrek de benodigde kaarten mee, unica, op perkament getekend (want bestand tegen zilte zeelucht en vocht) en opgerold in een metalen koker. Bij terugkomst moeten de kaarten weer worden ingeleverd bij het hoofdkwartier van de V.O.C., in de kaartenkamer van het Oost-Indisch Huis in Amsterdam. En daarom ook worden de kaarten niet gedrukt, ter voorkoming van gemakkelijke verspreiding.
Deze gekleurde kaart op kalfsperkament van de Javazee en de noordwestelijke kust van Java met de steden Batavia (nu Jakarta) en Bantam (Banten) is in 1712 getekend door Isaäk de Graaf. De Graaf wordt in 1705 de officiële kaartenmaker van de Compagnie, als opvolger van drie generaties van de beroemde kaartmakersfamilie Blaeu. Hij heeft als taak om aan de hand van scheepsjournalen van schippers en stuurlieden de bestaande kaarten van de route naar Oost-Indië te verbeteren en aan te vullen. In de Javazee is ten noorden (het noorden is dan nog niet vanzelfsprekend de bovenkant, hier is zuid boven) van Batavia een aantal eilanden te zien die deel uitmaken van de Kepulauan Seribu, letterlijk duizend eilanden, een archipel van 106 koraaleilanden, riffen en zandbanken. Hier dragen ze nog hun Hollandse namen:
– Vader Smits Eijlandt, een zandbank die ook wel Prinsesseneiland wordt genoemd Leijden Enckhuijsen Alckmaer
– Edam, ook wel Harseiland genoemd; een verbanningsoord waar misdadigers aan een lijnbaan touw slaan Hoorn of Watereiland; de bewoners verbouwen er tripang (zeekomkommer) en agar-agar (soort gelatine)
– Purmerent of Ziekeneiland; vanwege een hospitaal voor leprozen (melaatsen) en andere besmettelijke zieken
– Cuijpers Eijlandt, ook wel Vogel-Eiland of het Kuipertje genoemd, laag eilandje Onrust, zo genoemd naar de bedrijvigheid: algemeen arsenaal van de V.O.C., scheepswerf, reparatiewerf, scheepsbenodigdheden; ook wel Schepeneiland genoemd; heet nu Onrus
– Engelse Onrust Rotterdam of Groot Aardappeleneiland; tegenwoordig een bescheiden uitgaansplek voor de bevolking van Jakarta Schiedam of Klein Aardappeleneiland; nu een gesloten vogelreservaat.
Schiedammers hebben uitgezocht dat de afstand tussen de eilanden Schiedam en Rotterdam 1256 meter is: precies de afstand van de Rotterdamsedijk tussen beide Hollandse steden.
– Haerlem of Riviereiland
– Amsterdam, waar een paar vissers wonen
– Middelburch Cleijne en Groote Combuijs of ‘t Lange Eijland
– Duijfjeseijlant
– Bronckhorste Eijlant
Bij Bantam liggen nog een paar eilanden. In het midden van de kaart tenslotte het sinistere Mense Eeters Eijlandt. Maar waar is het Eiland van Dordrecht? Hier.
Pieter Breman